Recent nog in het nieuws: het testament van iemand met een verstandelijke beperking werd vernietigd (zie De Stentor van 5 augustus 2019: Touwtrekken om testament: steeds vaker strijd om laatste wil van verstandelijk beperkten). Het kon toch niet de bedoeling zijn dat de overledene met een verstandelijke beperking anderen dan de wettelijke erfgenamen zijn nalatenschap naliet? Het is een al vaker gevoerde discussie, maar waar gaat het nu precies om?
Handelingsonbekwaam
Onderscheiden moet worden tussen wilsonbekwaamheid en handelingsonbekwaamheid. Handelingsonbekwaamheid is een juridisch begrip. Een handelingsonbekwame kan geen rechtshandelingen te verrichten. Een rechtshandeling is een handeling die op rechtsgevolg is gericht. Kort gezegd: het recht verbindt aan het handelen een gevolg met juridische betekenis: bijvoorbeeld wie een koop aangaat heeft de verplichting om de koopprijs te betalen. Het opstellen van een testament is ook zo’n rechtshandeling, want met een testament regelt wat er met iemands vermogen na overlijden moet gebeuren. Wie meerderjarig is, niet onder curatele staat, maar wel verstandelijke beperkt is zou in beginsel dus wel een geldig testament kunnen maken; hij is immers in juridische zin handelingsbekwaam.
Dat is anders wanneer de wet bepaalt dat je handelingsonbekwaam bent. Wie onder curatele is gesteld (bijvoorbeeld vanwege een verstandelijke beperking) kan op grond van de wet niet zelfstandig zulke rechtshandelingen verrichten en kan dus ook niet zo maar een testament opstellen. Is iemand handelingsonbekwaam, maar verricht hij toch zo’n rechtshandeling (bijvoorbeeld zonder toestemming van de curator een koop sluiten) dan is die rechtshandeling later vernietigbaar als de curator daar een beroep op doet.
De wet bepaalt dat als het om een eenzijdige rechtshandeling gaat (het maken van een testament) die rechtshandeling nietig is. Zo’n testament heeft geen werking.
Wilsonbekwaam
Wilsonbekwaamheid is niet een juridisch begrip. Wie wilsonbekwaam is, is niet in staat om zelfstandig beslissingen te nemen. De wilsonbekwame heeft geen relevante kennis van zaken, kan niet de gevolgen van zijn handelen, van een bepaalde situatie of van een besluit overzien. Of iemand wilsonbekwaam is wordt door een arts beoordeeld: kan zo iemand een bewuste, weldoordachte beslissing nemen, ongeacht waar die beslissing over gaat of wat een ander (familie) daarvan vindt ? Een notaris aan wie gevraagd wordt een testament op te stellen moet dus weten of iemand wilsbekwaam is en in staat is beslissingen over de inhoud van het testament te nemen. Zo ja, dan zal de notaris het testament opmaken. Twijfelt hij echter aan de wilsbekwaamheid, dan zal de notaris geen testament opstellen. De notaris volgt dan het zgn. Stappenplan Wilsbekwaamheid. Voor het ondertekenen van een testament moet iemand ‘in staat zijn tot een redelijke waardering van de belangen’ die zijn betrokken bij de in het testament vast te leggen beschikkingen over de nalatenschap. De notaris zal dan een beoordeling van de wilsbekwaamheid door een onafhankelijke arts vragen.
Conclusies
Heeft iemand die in beginsel handelingsbekwaam leek een testament gemaakt, maar wordt achteraf bewezen dat hij toch als handelingsonbekwaam moest worden beschouwd, dan is dat testament op grond van de wet nietig. Voor andere handelingen geldt dat die vernietigbaar zijn. Was iemand handelingsbekwaam, maar blijkt hij die achteraf wilsonbekwaam te zijn (niet in staat tot een redelijke waardering van zijn belangen), dan zal dat testament door de rechter vernietigd kunnen worden.
Advocaat erfrecht in Zutphen
In al deze situaties zal het moeilijk zijn om het bewijs te kunnen leveren van iemands toestand op het moment van het verrichten van een aan te vechten rechtshandeling. Vraag in een zo vroeg mogelijk stadium een deskundige advocaat om advies; die kan ook adviseren over het verzamelen van bewijs zoals gegevens uit een medisch dossier. Voorink Advocaten heeft kennis en ervaring in huis. Neem voor meer informatie vrijblijvend contact op met:
Deze blog beschrijft slechts enkele hoofdlijnen, beoogt niet volledig te zijn en is alleen bedoeld als een oriëntering van het toe te passen recht voor de in deze blog beschreven situaties. Aan deze blog kunnen dan ook geen rechten worden ontleend.