Uit recent onderzoek van Netwerk Notarissen en de Radboud Universiteit Nijmegen blijkt dat de legitieme portie in het wettelijk erfrecht (opnieuw) ter discussie staat. Steeds vaker willen ouders hun kinderen (volledig) kunnen onterven en zelf kunnen bepalen wat er met hun (gehele) vermogen gebeurt na overlijden. Die discussie is niet nieuw, maar bij de invoering van het huidige erfrecht in 2003 is ook de legitieme in de wet gebleven. Wat is dat, de legitieme, en kan een kind (volledig) worden onterfd?
De wet, onterving en legitieme
Op dit moment bepaalt de wet dat als er geen testament is dat dan de partner en de kinderen van de overledene erfgenamen zullen zijn. Maar is er wel een testament dan wil een toenemend aantal Nederlanders de mogelijkheid hebben om een kind, een afstammeling, daarin (volledig) te onterven. Dat kan niet: de wet bepaalt in dat geval dat een kind altijd recht houdt op een gedeelte van de nalatenschap: de legitieme portie. In dat geval moet het kind daarop uitdrukkelijk een beroep doen (binnen 5 jaren na het overlijden van de ouder, anders vervalt het recht). Een kind wordt dan geen erfgenaam. Hij of zij wordt een schuldeiser van de nalatenschap en krijgt een vordering op de gezamenlijke erfgenamen.
Hoeveel degene ontvangt die een beroep doet op de legitieme (legitimaris genoemd) geeft nogal eens aanleiding tot lastige discussies. De legitieme wordt namelijk berekend uit wat we de legitieme massa noemen: de optelsom van het vermogen bij overlijden, met aftrek van de schulden die in de wet worden genoemd, en daarbij opgeteld de schenkingen (giften) die de overledene tijdens leven heeft gedaan. De legitimaris krijgt dan een vordering ter grootte van de helft van wat hij of zij als erfgenaam volgens de wet gekregen zou hebben. Zijn er drie erfgenamen, dan zou de legitimaris (zonder de onterving) 1/3e hebben geërfd. Als legitimaris verkrijgt hij recht op de helft daarvan: 1/6e gedeelte, maar dan van de legitieme massa.
De wet als spelbreker bij onterving?
Dat een ouder een kind onterfd heeft vaak een reden: de onderlinge relatie was niet goed (meer). Maar ook vinden ouders soms dat zij hun kinderen al voldoende (financieel) gesteund hebben en dat de kinderen hen daarom niet meer zo nodig hebben om van de ouders ook nog te erven. Dat een onterfd kind dan (soms jaren later) alsnog een beroep doet op de legitieme geeft dan ook vaak problemen in de familieverhoudingen. Andere erfgenamen die daarop niet meer gerekend hadden blijken dan alsnog geld op tafel te moeten leggen om de legitimaris te kunnen betalen. Omdat bij het berekenen van de legitieme ook de financiële handel en wandel van de overledene tijdens het leven een rol speelt (door schenkingen te hebben gedaan, verkoop van een woning tegen een te lage prijs, losbandige levensstijl etc.) wenst de legitimaris maar al te vaak inzicht in alle financiële gegevens –vaak over jaren- die van belang (kunnen) zijn voor het vaststellen van de omvang van de legitieme massa waaruit de legitieme berekend moet worden. De wet schept een keiharde verplichting om de legitimaris alle inlichtingen te geven die nodig zijn om de legitieme te berekenen. Het betekent ook dat de door de ouder(s) zo gewenste (volledige) onterving dan heel anders afloopt vaak ook na procedures.
De legitieme afschaffen?
Uit het onderzoek van de Universiteit Nijmegen en Netwerk Notarissen wordt duidelijk dat in toenemende mate ouders zelf (in hun testament) willen kunnen bepalen wat er met hun nalatenschap moet gebeuren en ook dat zij hun kind(eren) volledig moeten kunnen onterven, zonder dat de wet daar het stokje van de legitieme voor steekt. De discussie of de wet op dit punt gewijzigd moet worden bestaat al langer, maar krijgt met dit rapport (waaraan onder meer notarissen en gespecialiseerde advocaten van de Vereniging van erfrecht Advocaten Nederland, VEAN meewerkten) een nieuwe impuls. De voors en tegens van het afschaffen van de legitieme zijn verschillend en hebben vaak ook een emotionele lading. De samenleving verandert en daarmee ook over hoe er over allerlei zaken wordt gedacht. Dus ook over het al dan niet handhaven van de legitieme.
Voorkom problemen!
Onder de huidige wet geldt nog dat de legitieme van toepassing is en daaruit ontstaan vaak lastige kwesties. Heeft u vragen of problemen met betrekking tot de legitieme in een nalatenschap waarin u betrokken bent, vraag dan in een vroeg stadium om goed advies. Een goede advocaat kan helpen om lastige procedures te voorkomen of de kansen in een noodzakelijk procedure goed in te schatten. Belangrijk is ook om te vermelden dat ook mediation een oplossing kan bieden om hoogoplopende geschillen en daarmee spanningen in familieverhoudingen te voorkomen.
Advocaat erfrecht in Zutphen
Het is van belang om tijdig hulp en advies te vragen indien je bij (de afwikkeling van) een nalatenschap betrokken raakt, als (onterfde) erfgenaam, als executeur of als vereffenaar in een nalatenschap. Voorink Advocaten is gespecialiseerd in erfrecht en kan op veel vragen passende antwoorden geven en proberen conflicten te voorkomen of op te lossen. Leg uw vraag vrijblijvend aan ons voor.
Deze blog beschrijft slechts enkele hoofdlijnen, beoogt niet volledig te zijn en is alleen bedoeld als een oriëntering van het toe te passen recht voor de in deze blog beschreven situaties. Aan deze blog kunnen dan ook geen rechten worden ontleend.